کلمات کلیدی: منابع انسانی، نیروی انسانی، تخصص، مهارت، تجربه، تحصیلات دانشگاهی، آموزش، پرورش
نگارنده: مجتبی تراشی
چکیده:
یکی از اصلی‌ترین منابع هر پروژه و هر فعالیت تولیدی- صنعتی،
منابع انسانی آن می‌باشد. منابع انسانی و تأمین نیروی کار مناسب، افزایش بهره‌وری
نیروی کار و مدیریت و نگهداشت نیروهای ارزنده سازمان، همواره از چالش‌های مهم صاحبان
صنایع می‌باشد. در
صنعت فولاد نیز جذب نیروی کارآمد، آموزش‌وپرورش نیروهای ماهر و متخصص که بتواند از
تجهیزات این صنعت به‌صورت اصولی بهره‌برداری نموده و همچنین بتواند با راندمان
مناسب و بالا ضمن حفظ کیفیت محصولات بر کمیت آن‌ها نیز بیفزاید از دغدغه‌های مهم
به شمار می‌آید. در این مقاله به انواع تخصص‌های موردنیاز در صنعت فولاد و نقش
نیروی انسانی ماهر در افزایش کیفیت و کمیت تولید محصولات و لزوم آموزش منابع
انسانی در این صنعت و پرورش افراد متخصص و ماهر می‌پردازیم.
مقدمه:
هرکارخانه و هر تجهیز فولادی
دستورالعمل بهره‌برداری خاص خود را دارد. این دستورالعمل شامل مواردی فنی برای نصب
اصولی تجهیزات، نگهداری و سرویس‌های ویژه و تخصصی ادوات، تجهیزات و ماشین‌آلات و دستورالعمل‌های
بهره‌برداری از تجهیز، تنظیم دقیق پارامترهای خط بر اساس شرایط خاص و تولید
محصولات مختلف می‌باشد. هر محصول نیز الزامات خاصی برای کیفیت نیاز داشته که در
صورت رعایت این الزامات و گاهی مواردی که طبق استانداردهای بین‌المللی است، موردقبول
مشتریان خواهد بود. اجرای بخش زیادی از این دستورالعمل‌ها در تمامی مراحل مختلف ذکرشده
توسط نیروی انسانی کارآمد مقدور می‌باشد. لذا سرمایه‌گذاران در صنایع مختلف به‌ویژه
در صنعت فولاد، همراه و هم‌زمان با خرید و جذب تکنولوژی به چالش تأمین منابع
انسانی موردنیاز نیز باید توجه ویژه‌ای داشته باشند. عدم وجود نیروهای ماهر و
متخصص در هر مرحله از پروژه می‌تواند آسیب‌های غیرقابل جبرانی به پروژه وارد نماید
و روند کلی پروژه را مخدوش نماید. در هر مرحله از منحنی عمر کارخانه تخصص‌ها و مهارت‌های
ویژه‌ای به اقتضای شرایط ممکن است موردنیاز باشد. نیروهای متخصص در عملیات نصب
تجهیزات و احداث کارخانه ممکن است نیاز به قابلیت‌های متفاوتی نسبت به نیروها و
اپراتورهای مرحله بهره‌برداری داشته باشند و همچنین نیروهای نگهداری و تعمیرات
ممکن است نیازمند دانش و مهارت‌های متفاوتی باشند. این مورد برای نفرات بهره‌برداری
و تولیدی خط و نفرات پشتیبان خط نیز صادق می‌باشد و هرکدام از نفرات توانمندی‌های
خاصی نیاز دارند که رسیدن به سطح توانمندی بالا می‌تواند از طریق آموزش‌های لازم
به شیوه‌های مختلف آموزشی محقق گردد؛ اما یک کارخانه فولاد از مرحله شروع تا بهره‌برداری
به چه تخصص‌هایی نیاز دارد و در مراحل مختلف کارآمدترین روش‌ها برای پرورش افراد
لازم به‌منظور بهره‌برداری از خطوط چه روش‌هایی می‌باشد موضوعی است که در ادامه به
آن می‌پردازیم.
تخصص‌های موردنیاز در صنعت فولاد:
بعد از تصمیمات مقدماتی
اولیه در مورد بررسی احداث خط یا کارخانه فولادی لازم است مطالعات بازار، طرح‌های
توجیهی فنی و اقتصادی، طرح‌های امکان‌سنجی و ... صورت گیرد. بسیاری از شرکت‌ها در
این رابطه اصرار به این دارند که توسط نفرات شاغل در قسمت‌های مختلف مجموعه خود
اقدام به تهیه این موارد و جمع‌بندی اسناد و مدارک اولیه نمایند. واقعیت امر آن است
که این موضوع از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مراحل احداث یک کارخانه بوده که لازم است
توسط تیم‌های متشکل از افراد خبره و بسیار متخصص و حرفه‌ای چه‌بسا فعال در عرصه‌های
بین‌المللی صورت گیرد. معمولاً افراد این تیم‌ها افرادی بسیار باتجربه و دارای تخصص‌های
مختلف فنی، مالی و اقتصادی و مدیریتی بوده که با دسترسی به منابع ارزشمند بین‌المللی
و با آگاهی کامل از وضعیت تکنولوژی قادر به تهیه طرح‌های جامع بر اساس واقعیت‌های
موجود در بازارهای داخلی و جهانی می‌باشند. این افراد با پرهیز از هرگونه سعی و
خطا و با کوله باری از تجارب ارزشمند قبلی بر اساس مشاهدات میدانی و بازدیدهای
مستمر از آخرین دستاوردهای فنی و علمی در حوزه‌های مختلف صنایع فولادی اعم از
صنایع بالادستی زنجیره تأمین و شناخت کامل کل زنجیره تأمین و بازارها و مصرف‌کنندگان
نهایی اقدام به جمع‌آوری اطلاعات ارزشمند نموده با اشراف بر شرایط حاکم بر
تکنولوژی و زیرساخت‌های لازم برای هر تکنولوژی و شناخت کلیه نقاط ضعف و نقاط قوت
تکنولوژی ازیک‌طرف و از طرف دیگر با اشراف بر قوانین و مقررات و محیط بیرون کلیه
تهدیدها و فرصت‌ها را شناسایی نموده و بهینه‌ترین گزینه‌ها را استخراج نموده و سمت‌وسوی
دقیق خط یا کارخانه تولیدی و حتی آینده آن‌ها به‌وضوح ترسیم می‌نمایند. لذا سرمایه‌گذاران
در صنعت فولاد باید این تیم‌های متخصص را شناسایی نموده و این مرحله از تصمیم سازی
را به آن‌ها محول نموده و از مشاوره تخصصی این تیم‌ها بهره‌مند گردند. برای کسب
تجربه در این مرحله از کار سرمایه‌گذار می‌تواند یک یا چند نفر از نیروهای خود را مسئول
پیگیری نموده تا حین جلسات و مذاکرات فنی انتقال تجارب و نحوه تهیه طرح‌ها را نیز
از نزدیک شاهد باشند. اصرار برخی سرمایه‌گذاران و کارفرمایان محترم در تهیه اسناد
این مرحله توسط نفرات کم‌تجربه داخلی خود می‌تواند به فجایع بزرگی در آینده ختم
گردد و مسیر صنعت به بیراهه کشانیده شود.
بعد از استفاده از مشاوران
خبره و انتخاب تکنولوژی و خط نوبت به خرید تکنولوژی و اجزاء مختلف آن‌که می‌تواند
برخی از آن‌ها سخت‌افزاری نبوده و شامل اطلاعات و اسناد و نقشه‌ها و دانش فنی
تکنولوژی باشد می‌رسد. انتخاب سازندگان مناسب و تأمین‌کنندگان قطعات و ماشین‌آلات،
بازرسی‌های فنی خرید، تحویل اصولی تجهیزات از سازنده و مراحل قانونی دریافت از
سازنده و ارسال به محل خریدار نیز از مواردی است که نیازمند تجربه و مهارت بسیار
بالایی می‌باشد. تیم‌های متخصص در این حوزه نیز باید شناسایی گردد و افراد متخصص
هر حوزه در این تیم‌ها نظارت کلان را به عهده بگیرند. این مرحله از کار نیز همانند
مرحله قبلی از طریق برون‌سپاری می‌تواند صورت گیرد. اصرار کارفرمایان و سرمایه‌گذاران
در این بخش و آرزوی رفتن به سفرهای خارجی از سوی پرسنل برخی از شرکت‌ها به هر قیمت
و به بهانه خرید و بازرسی و تائید مراحل ساخت و خرید تجهیزات نیز عواقب بسیار بدی
را برای آینده خط در پی دارد. لذا کارفرمایان در این مرحله نیز باید هوشیار عمل
نموده و با عقد قراردادهای معتبر این مرحله از کار را نیز به تیم‌های تخصصی واگذار
نمایند. با این روش ضمن صرفه‌جویی در هزینه‌های نهایی پروژه اطمینان از صحت و
سلامت مسیر پروژه نیز وجود داشته و دغدغه‌های آتی کاهش خواهد یافت.
معمولاً هم‌زمان با شروع
عملیات ساخت تجهیزات خطوط و کارخانه‌های فولادی نقشه‌های عمرانی و زیربنایی و
فونداسیون تجهیزات نیز ارسال می‌گردد. عملیات عمرانی نیز لازم است توسط پیمانکاران
بسیار باتجربه و متخصصی که در این صنعت فعالیت داشته‌اند صورت گیرد. برای این
مرحله نیز، نیازی به جذب مستقیم نیروی انسانی توسط سرمایه‌گذار یا کارفرما نمی‌باشد.
با برون‌سپاری و واگذاری این فعالیت به پیمانکاران واجد شرایط و ذیصلاح که از
فیلترهای مختلف ارزیابی رد شده و نمره قبولی کسب کرده‌اند می‌توان مطمئن بود که
روند عمرانی پروژه نیز در مسیر درستی به‌پیش خواهد رفت. نفرات کارفرما در این
مرحله می‌توانند در کنار ناظر پروژه کسب تجربه نموده و در جریان امور قرار گیرند.
در روش‌های استاندارد کنترل پروژه این موارد و جزییات آن‌ها تشریح شده است در این
مقاله هدف بیان این جزئیات نیست و هدف انتخاب نیروی انسانی مؤثر و کارآمد در هر
مرحله از احداث خط و نقش کلیدی این نیرو در پیشبرد اهداف و شرایط مناسب برای پرورش
نیروهای ارزشمند می‌باشد.
بدیهی است در سازمان پروژه
در مراحل مختلف نیاز به جذب نفرات مختلف برای انجام امور مختلف خواهد بود. در یک
مرحله، سایت یا محل کارخانه نیاز به جذب نگهبان خواهد داشت در مراحل دیگر نیازمند
جذب نفرات انباردار، باسکول، نفرات مالی، نفرات تدارکات و ... خواهد بود. این
افراد هرکدام باید ویژگی‌های مناسبی برای قبول و انجام فعالیت‌های واگذارشده به آن‌ها
داشته باشند که در مرحله جذب این ویژگی‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
هم‌زمان با نصب تجهیزات می‌توان
به جذب نفرات فنی برای آینده پروژه و بهره‌برداری از آن‌ها نیز فکر نمود و چه‌بسا
این زمان بهترین زمان برای انتخاب افراد مناسب برای آینده خط و کارخانه می‌باشد.
عملیات کلان نصب تجهیزات لازم است به پیمانکاران متبحر واگذار گردد. پیمانکاران
زبده و قوی ضمن داشتن تجارب نصب تجهیزات در پروژه‌های قبلی، ادوات و تجهیزات کافی
در اختیار داشته و بر شیوه نصب اصولی تجهیزات اشراف دارند. این امر باعث می‌گردد
با کمترین خطای ممکن در کوتاه‌ترین زمان عملیات نصب صورت گیرد.
اما اینکه به چه تخصص‌های
دانشگاهی برای خطوط فولادی نیاز است واقعیت آن است که هیچ دانشگاهی حداقل در ایران
به‌صورت تخصصی در مورد خط یا کارخانه فولادی خاصی آموزش نمی‌دهد. مطالب دانشگاهی به‌صورت
تئوری و بسیار محدود می‌باشد. در بسیاری از موارد رشته‌های دانشگاهی همپوشانی لازم
را با یکدیگر نداشته در حالی که در خطوط و صنایع فولادی شاهد میان رشته‌ای‌ها و همپوشانی‌های
متعددی هستیم و هم‌زمان به این تخصص‌ها نیاز می‌باشد. گاهی در تجهیزی مکانیک،
متالورژی، برق و الکترونیک، سیالات، شیمی هم‌زمان در تعامل بوده و برای کار کردن
با این تجهیز لازم است از تمامی این علوم اطلاعاتی موجود باشد. لذا در صنعت فولاد
وجود آموزش‌های تخصصی ویژه باعث خواهد گردید که رشته‌های تخصصی متفاوتی نسبت به
دانشگاه را شاهد باشیم. مثلاً در تخصص نورد سرد هم‌زمان مکانیک، برق و خودکارسازی،
شیمی، متالورژی و ... با گرایش‌های مختلف در کنار هم تخصص جدیدی را ایجاد نموده که
همان تخصص نورد سرد می‌باشد و برای اشراف به فرآیند نورد سرد لازم است هم‌زمان
اطلاعات مختلفی در حوزه‌ها و رشته‌های مختلف دانشگاهی داشته باشیم. یا برای سایر
خطوط مثل نورد گرم، اسیدشویی، پوشش دهی و آنیل.
بهترین شیوه جذب و آموزش
نفرات فنی خطوط فولادی آن است که در مرحله نصب تجهیزات با توافق با پیمانکار نصب،
نفراتی جذب و در اختیار پیمانکاران قرار گیرد تا حین عملیات نصب تجهیزات این نفرات
ارزیابی شده، با انگیزه بالاتری در عملیات نصب حضور داشته باشند، با زیروبم کار
آشنا شده و پس از راه‌اندازی تجهیز بر تمام قسمت‌های آن اشراف داشته باشند. تعدادی
از این نفرات به اقتضای شرایط خط و نیروی لازم برای بهره‌برداری جذب بهره‌برداری
شده، تعدادی جذب بخش‌های پشتیبانی فنی و نگهداری و تعمیرات و تعدادی به‌عنوان
نیروهای آزمایشگاه، کنترل کیفی، بخش‌های بسته‌بندی و ...
نفرات نگهداری و تعمیرات نیز
لازم است در فرآیند بهره‌برداری و تولید حضور داشته و با فلسفه بهره‌برداری به‌صورت
عملی آشنایی کامل داشته باشند چه‌بهتر که این نفرات برای مدتی در بخش‌های مختلف
تولید به‌عنوان اپراتور تولید فعالیت نمایند. نفرات کنترل کیفی و آزمایشگاه نیز
لازم است از نفرات تولیدی که بر نحوه تولید اشراف دارند انتخاب گردند. در این
شرایط کلیه آموزش‌های لازم حین کار را دریافت می‌نمایند.
اما آموزش ابتدایی بهره‌برداری
لازم است همراه با خرید تکنولوژی از فروشنده مطالبه و خریداری گردد. فروشنده
تکنولوژی با اعزام کارشناسان خبره هر قسمت حین عملیات نصب و بهره‌برداری به سایت
یا کارخانه خریدار آموزش‌های تئوری و عملی لازم برای بهره‌برداری اصولی از خط را
منتقل می‌نماید. این شیوه در نگاه اول شاید هزینه‌هایی را در برداشته باشد؛ اما در
درازمدت کمترین هزینه را داشته و سودآوری آن بسیار بالا بوده و در رسیدن هرچه سریع‌تر
کارخانه به مرحله بلوغ خود نقش بسزایی دارد.
تخصص‌های دانشگاهی موردنیاز
در صنایع فولاد عموماً مکانیک در گرایش‌های مختلف جامدات و سیالات برق در گرایش‌های
مختلف قدرت، کنترل، الکترونیک و ابزار دقیق، متالورژی در گرایش‌های استخراجی و
صنعتی بسته به نوع کارخانه فولادی، مهندسی صنایع، شیمی کاربردی و ... می‌باشد؛ اما
این تخصص‌ها به‌تنهایی کفایت نکرده و نیازمند آموزش‌های تخصصی حوزه فولاد می‌باشد.
این آموزش‌ها در محل کارخانه و زیر نظر افراد باتجربه و متخصص در حوزه مربوطه
فولادی می‌باشد. البته که در کنار رشته‌های دانشگاهی فوق رشته‌های دیگری نیز حضور
دارند تا در سایر بخش‌های کارخانه به انجام امور محوله بپردازند. رشته‌هایی مثل
کامپیوتر، حسابداری، بازرگانی، حقوق، رشته‌های مدیریتی مختلف و سایر رشته‌های
دیگر.
حتی با دریافت آموزش‌های
تخصصی فنی مناسب و زیربنایی و اصولی، برخی رشته‌های دانشگاهی به‌ظاهر نامرتبط نیز می‌توانند
عملکرد بسیار مناسبی در بخش‌های فنی داشته باشند. لذا نقش آموزش در خطوط فولادی از
اهمیت بسیار به سزایی برخوردار می‌باشد. برخی آموزش‌های حین کار و در محل در هیچ
کتاب و مرجع دانشگاهی وجود نداشته و انتقال تجارب ارزنده فردی می‌باشد. چه‌بسا آموزش‌های
استاد و شاگردی و آموزش‌های چهره به چهره باعث انتقال دانش ضمنی و پنهان افراد و
اساتید به شاگردان و دانش‌پژوهان آن‌ها در محل کار باشد و چه‌بسا بهترین، مناسب‌ترین،
کارآمدترین و حتی ارزان‌ترین شیوه آموزش همین آموزش‌های استاد و شاگردی و در محل و
پای دستگاه باشد و تأثیر این آموزش‌ها از کلاس‌های تئوری به‌مراتب بسیار بیشتر
بوده و درک بهتری از آموزش را به همراه خواهد داشت. این آموزش‌ها منجر به کاهش سعی
و خطاها و هزینه‌های ناشی از آن‌ها می‌گردد. باعث افزایش ایمنی پرسنل بوده، باعث
کاهش خرابی‌ها، افزایش کمیت و کیفیت تولید گردیده و می‌تواند منجر به بروز خلاقیت‌های
بیشتر و تغییرات مؤثر در پیشرفت تکنولوژی گردد.
لذا کارفرمایان باهوش و سرمایه‌گذاران
هوشیار ترجیح می‌دهند از شیوه‌های فوق در جذب نفرات کارآمد برای مجموعه خود بهره
برده و با دعوت از افراد خبره و متخصص و پرداخت هزینه‌های منطقی آموزش به آن‌ها
همواره مسیرها را کوتاه‌تر و هزینه‌های خود را کاهش داده و بر سودآوری خود می‌افزایند.
شرکت فولاد تجهیز آران با
دارا بوده مهندسین مجرب متخصص خود در بخش‌های مختلف صنعت فولاد، آمادگی انواع مشاوره‌های
تخصصی در حوزه‌های مختلف این صنعت را دارد که در بخش معرفی این شرکت حوزه‌های
همکاری آمده است. این شرکت بر اساس نیاز مشتریان فولادی خود در امر بهره‌برداری از
تجهیزات خطوط مرتبط فولادی، آمادگی ارائه آموزش‌های مؤثر فنی و سازمانی را دارد.