ضایعات خط نورد سرد و مدیریت آن ها

نگارنده: مجتبی تراشی

شهریور1401

در خطوط نورد سرد ورق های فولادی ضایعات مختلفی حین فرآیند تولید بوجود می آید که در زیر عنوان می گردد:

ü     ضایعات تسمه بسته بندی فولادی ورق ورودی به خط

ü     سرقیچی های سر ورق فولادی ورودی به خط

ü     اسپیره سر و ته کلاف

ü     ضایعات کیفی ورق تولیدی در خط ناشی از پارگی ورق یا سایر مشکلات خط

ü     لجن حاوی براده های آهن خروجی از مگنت فیلتر

ü     روغن و ناخالصی های بخش Oil Skimmer در تانک تصفیه امولسیون

ü     پساب و دور ریز امولسیون از اطراف استند و آب های شستشوی خط

ü     فیلتر پارچه ای مورد استفاده در عملیات تصفیه امولسیون

ü     سیل ها و آب بندهای لاستیکی فرسوده چوک های نورد سرد

ü     بیرینگ های معیوب و اسقاطی

ü     غلتک های کاری شکسته و اسقاط شده در خط

ü     غلتک های میانی اسقاط شده

ü     غلتک های پشتیبان اسقاط شده

ü     قطعات مکانیکی و برقی مستعمل و فرسوده خط که قابل تعمیر و سرویس نیستند

ü     چرخ سنگ فرسوده و اسقاط شده در کارگاه سنگ زنی

ü     لجن و دورریز تانک تصفیه امولسیون دستگاه سنگ زنی

ü     گریس های مستعمل، پارچه های تنظیف، کاورهای کاغذی، چوب، جعبه و لوازم بسته بندی قطعات جدید ارسالی در کارگاه غلتک

ü     پساب شستشو در کارگاه غلتک

در مدیریت ضایعات اولین قدم جلوگیری از ایجاد و افزایش مقدار ضایعات است. برای این منظور لازم است ضمن تسلط بر فرآیندهای موجود در خط نورد سرد و شناخت و آگاهی از مواد و تجهیزات و عملکرد آنها، علل و منشاء عیوب و بروز ضایعات شناسایی شده و حتی المقدور با کنترل شرایط از تولید و ایجاد ضایعات و افزایش میزان آن جلوگیری به عمل آید.

گران قیمت ترین ضایعات موجود در خط نورد سرد، ضایعات ورق فولادی است. هر مقدار از ورق فولادی که به محصول با کیفیت نهایی تبدیل نشود منجر به اتلاف منابع و از دست رفتن سود و ایجاد ضرر برای کارخانه می گردد. در خطوط نورد سرد تک قفسه رفت و برگشتی به خاطر ماهیت خط، سر و ته کلاف های فولادی امکان نورد نداشته و بصورت سرقیچی یا ته رول که موسوم به اسپیره نورد سرد می باشد این مقادیر از ورق نورد نشده از خط خارج می گردد. حتی با کنترل شرایط پیچش سر و ته ورق و کاهش متراژ اسپیره چون سر و ته هر کلافی نمی تواند نورد گردد و هر کلاف در عمل دو اسپیره را دارد پس شرایط ایده آل آن است که وزن کلاف ورودی به نورد سرد حداکثر باشد تا درصد اسپیره هر کلاف کمتر گردد. بعنوان مثال چنانچه یک کلاف با وزن 12000 کیلوگرم، 500 کیلوگرم اسپیره داشته باشد درصد اسپیره این کلاف 4.17 درصد خواهد بود. حال اگر وزن کلاف ورودی 22000 کیلوگرم باشد و مقدار اسپیره ناگزیر همان 500 کیلوگرم از کلاف جدا گردد، درصد اسپیره به عدد 2.27 درصد خواهد رسید.

پس برای کنترل و کاهش درصد ضایعات اسپیره در خط نورد سرد اصولی ترین اقدام تامین و خرید کلافهای خام با وزن بالاتر خواهد بود. مزیت دیگر استفاده از کلاف های با وزن بالاتر کاهش زمان های تعویض پاس، تعویض کلاف و حتی تعویض غلتک بوده که منجر به بالارفتن راندمان کمی تولید می گردد. کاهش توقفات خط بر سلامت تجهیزات نیز اثر مستقیمی دارد. لذا تامین ورق خام با کیفیت مناسب و وزن مناسب برای خط از جنبههای مختلف حائز اهمیت می باشد و در مدیریت ضایعات خط نقش بسیار پر رنگی دارد.

ضایعات ناشی از کیفیت پایین تولید، خرابی های خط، پارگی ورق، تولید محصول نامنطبق، با مدیریت بر تجهیزات و حفظ سلامت و آمادگی آنها، استفاده صحیح از خط و کلیه تجهیزات درون آن، اپراتوری اصولی خط، ورود مواد و متریال مناسب به خط و کنترل کیفی آنها تا حدود زیادی قابل کنترل و قابل کاهش می باشد.

موارد فوق بر مدیریت کاهش اسپیره و ضایعات ورق تاثیر دارد. اما اسپیره و ضایعات بوجود آمده را چگونه می توان مدیریت نمود؟! در نگاه اول اسپیره و ضایعات ورق نورد سرد بعنوان سربارهای خط و ضایعات شاید ذوبی به نظر رسیده ولی با اندکی تحقیق می توان مشتری مناسب برای این ضایعات پیدا نمود و اسپیره و محصول نامنطبق خط نورد سرد را نه تنها به شکل ضایعات نفروخت حتی بعنوان ماده اولیه برای برخی کاربردها به بازار با قیمت مناسب و مقرون به صرفه عرضه نمود. ذکر یک نکته اقتصادی از اهمیت بسیار زیادی در این زمینه برخوردار است و آن نکته این است که در خرید ورق خام برای خط نورد سرد به میزان زیاد و برای تولید انبوه معمولا قیمت ها کمتر است و مشتریان جزء در بازار بدلیل تقاضای محدود قادر به خرید با قیمت پایین ورق فولادی نمی باشند. اما زمانیکه اسپیره و یا ضایعات در مقدار کم و برای مشتریان خرد عرضه می گردد قیمت ها برای آنها می تواند تعدیل گردیده و منطقی باشد. لذا برای برخی کاربردها که حساسیت و دقت ابعادی بالایی نیاز ندارند مثل ساخت بیل و فروغون و استانبولی و کمچه و ماله و ... استفاده از محصولات غیرمنطبق خط نورد سرد و اسپیره خط بسیار جذاب می باشد. بنابراین مدیریت بازار و فروش اسپیره و ضایعات خط نورد سرد نیز در مدیریت کلان ضایعات کارخانه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

از دیگر ضایعات خط نورد سرد، ضایعات و اتلاف امولسیون و آب در داخل استند و اطراف آن است. در اکثر خطوط نورد سرد رد شدن امولسیون از قفسه به همراه ورق و پاشش آن به اطراف را شاهد هستیم. راهکارهای زیادی برای مقابله با این معضل در خطوط مختلف در نظر گرفته می شود. بسته به شرایط خط و با بررسی دقیق عملکرد تجهیزات می توان از روش های مختلف و بهینه شده ای برای جلوگیری از اتلاف امولسیون و آب بهره برد و میزان اتلاف آن را به حداقل رسانید. استفاده از نازل های هوا با دمش هوای فشرده یکی از راهکارهای متداول بوده که البته انتخاب نادرست نازل و چیدمان نامناسب آن منجر به اتلاف هوای فشرده و تحمیل هزینه در تامین هوای فشرده خواهد شد.

ضایعات امولسیون معمولا به حوضچه ها و مخازن کنار خط هدایت شده و برای امحاء و تصفیه آنها تصمیم گیری می شود. واحدهای تصفیه خانه پساب و فاضلاب به روش های مختلفی می توانند نسبت به جدایش آب از روغن و بازچرخانی آن به سیستم تامین آب کارخانه اقدام نمایند که به اقتضای شرایط کارخانه بهینه ترین روش ها انتخاب و اعمال می گردد.

از دیگر ضایعات پر اهمیت خط نورد سرد، غلتک های نورد از رنج تولید خارج شده و غلتک های شکسته در خط می باشد. مدیریت این موضوع از جنبه های مختلف فنی و بازرگانی اهمیت دارد. به کار گیری روش های موثر برای جلوگیری از شکست غلتک و استفاده حداکثری از تمام ظرفیت غلتک از موارد فنی مدیریت این موضوع می باشد. فروش غلتک های از رده خارج شده و اسقاطی نیز نیاز به دانش تخصصی داشته و با توجه به جنس و کیفیت غلتک های نورد سرد، برای این غلتک ها می توان مشتریان ویژه ای را شناسایی نمود که حاضر به پرداخت قیمت بالاتر برای خرید این غلتک ها باشند. گاهی یک غلتک با ابعاد مشخص در یک خط نورد سرد با هزینه های منطقی می تواند با فرآیند عملیات حرارتی، تراشکاری، تغییر شکل و ابعاد و عملیات حرارتی مجدد به غلتکی مناسب برای خطوط دیگر یا حتی صنایع دیگر تبدیل گردد لذا آگاهی از موضوعات فنی و تخصصی غلتک و ارتباط موثر با صنایع مختلف و غلتک سازان می تواند در مدیریت این موضوع، سودآوری یا کاهش زیان های شرکت تاثیر زیادی داشته باشد.

ضایعات دیگری که در خط نورد سرد به تناسب شرایط می توان مدیریت نمود تسمه های بسته بندی کلاف های خام است. تسمه های محیطی را می توان برای کلاف های کوچکتر در دیگر خطوط کارخانه استفاده نمود و یا در مواردی که تسمه موقت برای انتقال کلاف از سالن نورد سرد به دیگر خطوط تولید مثل خط گالوانیزه نیاز است می توان از این تسمه ها بهره برد. مهم آنست که برش تسمه ها در ورودی خط نورد سرد بصورتی انجام شود که قابلیت استفاده مجدد از آنها وجود داشته باشد.

بیرینگ های مستعمل نورد سرد موجود در کارگاه غلتک به ویژه بیرینگ های سایز بالا، خاص و گران قیمت، همچنین چوک ها و یاتاقان های مربوطه بسته به شدت فرسایش و خرابی می تواند قابلیت بازسازی و استفاده مجدد را با هزینه های به مراتب کمتر از خرید بیرینگ و چوک جدید داشته باشند. مراکز تخصصی بازسازی بیرینگ و اصلاح چوک و یاتاقان قادر هستند با روش های علمی و مهندسی، عملیات بازسازی و اصلاح بیرینگ و اجزاء آن و همچنین چوک ها و یاتاقان های مربوطه را بخوبی انجام داده و با دریافت هزینه منطقی بیرینگ ها و چوک ها را برای دوره های استفاده مشخصی سرویس، اصلاح و بازسازی نموده و به چرخه استفاده مجدد در خط نورد سرد بازگردانند. در صورت استفاده اصولی از بیرینگ های خط نورد سرد و چوک های آن، انجام روتین های سلامت و نگهداری بیرینگ ها و چوک ها، روانکاری مناسب و ریویژن به موقع بیرینگ و چوک، عملیات بازسازی بیرینگ و چوک به دفعات مختلفی می تواند انجام شود بدون آنکه نیاز به خرید و سفارش گزاری جدید برای این قطعات باشد. دانش لازم، مدیریت آگاهانه و تسلط بر این موضوع نیز می تواند باعث جلوگیری از اتلاف منابع و کسب سود بیشتر در خطوط نورد گردد.

پسماندهای آب و امولسیون نورد، لجن حاوی آهن خروجی از مگنت فیلتر، روغن های هیدرولیک و مزاحم جمع آوری شده در بخش اویل اسکیمر، فیلترهای پارچه ای مستعمل در تانک امولسیون، براده های ناشی از سنگ زنی غلتک، سیل ها و آب بندهای لاستیکی، واشرها، اورینگ ها و ویرینگ های چوک های نورد از دیگر مواردی است که بعنوان ضایعات خط نورد سرد نیازمند مدیریت می باشند. برخی از این موارد لازم است به نحو درستی منطبق با دستورالعمل های زیست محیطی و گاهی حتی زیر نظر سازمان های قانونی مرتبط با اخذ مجوزهای لازم، به درستی امحاء شده تا آلودگی های زیست محیطی و موانع و جرائم قانونی را در پی نداشته باشد. برای برخی دیگر از این موارد مشتریان مشخصی می توان شناسایی نمود بعنوان مثال بخشی از ضایعات تانک امولسیون در تولید و ساخت واکس کاربرد دارند و یا فنرهای موجود در آب بندها و حتی لاستیک و پلیمر استفاده شده در آنها برای برخی مشتریان قابلیت استفاده مجدد و بازیابی دارند.

قطعات معیوب و اسقاطی خط، تجهیزات مکانیکی، برقی، ابزار دقیق، شیرآلات برقی و کنترلی، تجهیزات هیدرولیکی و سایر اجزاء فرسوده خط که قابلیت تعمیر و سرویس در داخل کارخانه را ندارند ممکن است توسط واحدهای تخصصی در مجموعه های صنعتی مختلف کشور قابلیت سرویس مجدد را داشته باشند. شناسایی این واحدها مستلزم دانش و ارتباطات موثر بوده که چنانچه مدیریت گردد می تواند باعث کاهش هزینه ها گردد. حتی در صورت اسقاط بودن و بلااستفاده بودن برخی اقلام، تفکیک اصولی آنها در انبارهای اسقاط و فروش تخصصی آنها به مشتریان مرتبط می تواند باعث سودآوری بیشتری برای کارخانه گردد.

شرکت فولاد تجهیز آران با همکاری مهندسان مجرب و متخصص خود آمادگی لازم در ارائه مشاوره های تخصصی در رابطه با موضوعات مختلف خطوط نورد سرد و سایر خطوط فرآیندی صنعت فولاد را داشته و صنعتگران محترم می توانند از دانش در اختیار این مجموعه نهایت استفاده در راستای بهره برداری اصولی از خطوط خود و کاهش هزینه ها و افزایش سود آوری مجموعه خود را ببرند.